عروه الوثقی - تکالیف ما مبارک رمضان

ماه مبارک رمضان دو دستور دارد:

1ـ عمومی: انسان تمام ماه مبارک رمضان را به عنوان یک واحد دانسته و برای آن نیّت کند؛ یعنی در شب اول ماه مبارک رمضان، می‌توان قصد کند که تا آخر ماه، روزه بگیرد.

2ـ خصوصی: هر روز از روزهای ماه مبارک رمضان دارای تکالیفی مستقل است. «وأیّامه أفضل الأیام ولیالیه أفضل اللّیالی» یعنی تمام روزهای ماه مبارک رمضان از تمام ایّام سال افضل است و تمام شبهای ماه مبارک رمضان، از تمام شبها و لیالی سال برتر است. «وساعاته أفضل الساعات» (ساعات یعنی چند لحظه) و لحظات آن بهترین لحظه‌هاست.

این جمله که فرمود: شهرالله به شما رو کرده، مناسب با حدیث شریف «الصّوم لی» است. اگر روزه متعلق به خداست، پس این ماه هم ماه خدا و «شهرالله» است. و به همان نسبت تنها «الصّوم لی» نخواهد بود؛ دعاهای سحر هم «لله» است؛ آن عبادت‌های دیگر هم «لله» است؛ چون این شهر «شهرالله» است. اگر این ماه، ماه خداست، تمام آنچه که در این ماه انجام می‌گیرد، خواه دعاهای شب و سحر، و خواه عبادات روز و روزه، همه «لله» است.

*ماه رمضان و تخلّق به اخلاق الهی

فرمود: «هو شهرٌ دُعیتم فیه إلی ضیافة الله» در این ماه شما مهمان خدا هستید. پس میهمان باید کاری که صاحب خانه می‌کند. را انجام دهد روزه‌دار، میهمان خدایی است که «یُطعِمُ ولایُطَعم»(1) اطعام می کند ولی خود اطعام نمی‌شود؛ پس او هم می‌تواند «یُطعِمُ ولایُطَعم» باشد. اگر خدای سبحان می‌بخشد و نمی‌گیرد، انسان هم بایستی در این ماه رفتاری داشته باشیم که بخشد و نگیرد؛ چون هیچ دستی بهتر از دست بخشنده و هیچ دستی هم بدتر از دست بگیر نیست. رفتار گدامنشی را خداوند ناپسندی دارد و خوی بخشش را می‌پذیرد. اگر کسی تلاش و کوشش کرد که دیگران در کنار سفرهٴ او به بهشت بروند، دست او دست بخشنده است، اما اگر کسی تلاش کرد که به برکت دیگران به بهشت برود، او دست گیرنده دارد.

یکی از کلمات بلندی که قبل از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) کسی نگفته است، این است که : «الید العُلیا خیرٌ من الید السُفلی»(2)دست بالایی بهتر از دست زیرین است؛ زیرا انسانی که می‌بخشد دستش بالاست، اما وقتی می‌گیرد، دستش پایین است.

در ضمن دعاهای شب‌های ماه مبارک رمضان، داشتن چنین روحی بلند را به انسان توصیه می‌کنند که به خدا عرض کنید: «خدایا تو که دینت را حفظ می‌کنی و ممکن نیست دست از آن برداری، توفیق بده تا دین تو به دست من زنده شود» نه این که دیگران دین تو را زنده کنند و من کنار سفرهٴ دین بنشینم. بگذار، نماز و روزه به دست من و با خون من زنده شود که دیگران میهمان من باشند؛ نه این که دیگران بجنگند، خون دهند، دین را احیا کنند، اما من فقط نماز بخوانم و روزه بگیرم. «واجعلنی ممّن تنتصر به لدینک ولا تستبدل بی غیری»(3)

خدای سبحان عده‌ای را تهدید کرده می‌فرماید: من از دینم حمایت می‌کنم و دست از آن بر نمی‌دارم، شما توفیق اجرای این فیض را نیافتی به دست دیگری انجام خواهم داد: ﴿إِن تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لاَ یَکُونُوا أَمْثَالَکُم﴾(4) چنین نیست که اگر دیگران در برابر دین اسلام صف بستند، خداوند دست از اسلام بکشد، بطور یقین خدا دینش را حفظ می‌کند. حال اگر حفظ دین با شما ممکن نشد، و خلوص را از دست دادید، شما را می‌برد و دیگران را جای شما می‌آورد.

براساس این تهدید و تعلیم قرآن کریم است که فرموده‌اند: در شب‌های ماه مبارک رمضان بگویید: خدایا تو که دینت را حفظ می‌کنی، این توفیق را بده که دین تو به دست من حفظ و زنده شود. این را دست‌های بخشنده و همّت بلند می‌گویند.

در دعاهای این ماه صاحب‌خانه را به ما معرفی کرده‌اند که: «وهو یُطعِم ولا یُطعَم ویُجیر ولا یُجار علیه»(5) یا: «یُهلک ملوکاً ویَستخلف آخرین»(6) سپس به ما گفته‌اند که شما میهمان چنین خدایی هستید.

[1]ـ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هنگام غذا خوردن نام خدا را ببر، آن گاه که دست کشیدی بگو: «الحمد لله الذی یُطعِم ولا یُطعَم» (کافی، ج6، ص294)..

[2]ـ الکافی، ج4، ص11.

[3]ـ مفاتیح الجنان، اعمال شبهای ماه رمضان، دعای سیزدهم.

[4]ـ سورة محمد، آیة 38.

[5]ـ بحارالانوار، ج63، ص381.

[6]ـ از فقرات دعای افتتاح.